Nieuw pachtbeleid leidt tot teleurstelling

Minister Schouten van LNV wenste eind oktober 2020 met de stakeholders over de herziening van het pachtstelsel te overleggen. BLHB heeft op basis van de door het ministerie verzonden notitie van een overleg afgezien. In deze notitie stond nog minder informatie dan in de pachtbrief die de minister in maart 2019 naar de Tweede Kamer heeft verzonden. BLHB heeft een uitgebreide schriftelijke reactie gegeven. Ook LTO en NAJK hebben grote kritiek op deze notitie.

Geheimhouding en symboliek

Voor het beoogde overleg had het ministerie van LNV een vertrouwelijke notitie verstrekt die beperkt in eigen kring mocht worden verstrekt. We citeren daarom niet uit deze notitie en dat is vanwege de inhoud ook niet zinvol. Het bestuur van de BLHB heeft echter een uitgebreide schriftelijke reactie opgesteld. Deze is, omdat het bestuur hecht aan transparantie in het pachtproces, niet vertrouwelijk.

Minister Schouten wil begin 2021 met een conceptwettekst voor de pachtregel komen. Is dit realiseerbaar? Het opstellen van een conceptwettekst vraagt zeker een halfjaar. Na de Tweede-Kamerverkiezingen in maart 2021 zal het nog maanden duren voordat een nieuwe regering is gevormd. De kans is erg groot dat in de tussentijd de wetherziening voor pacht wordt stilgelegd. Een nieuwe bewindspersoon zal een eigen invalshoek kunnen kiezen.

De minister wilde vóór de publicatie van een conceptwettekst eerst met de stakeholders overleggen. De inschatting is dat de minister daarna de Tweede Kamer wil informeren en een goede communicatie met de Kamer is altijd een aanrader.

Doel van het gesprek was tweevoudig, ten eerste wilde de minister weten hoe het veld aankijkt tegen deze plannen en ten tweede een verkenning houden over de verbeterpunten. De verstrekte notitie, die een uitwerking van de hoofdlijnenbrief pacht van maart 2019 had moeten zijn, was dat niet.  De notitie was feitelijk een stap terug. Ook had het overleg dat door de coronamaatregelen digitaal moest plaatsvinden, een beperkte tijdsduur. Het bestuur kon zich niet aan de indruk onttrekken dat dit geen serieus overleg was, maar dat het eerder een symbolisch karakter had. In het kader van de verkiezingen was nu aan de toezegging dat met de stakeholders overlegd zou worden, voldaan.

Simplisme en onwetendheid

De LNV-notitie is erg oppervlakkig; de herziening van het pachtstelsel beperkt zich volgens de notitie tot twee doelen: het helpen van jonge boeren om toegang tot de grond te krijgen en de prikkels om duurzaam bodembeheer te verbeteren. De daarbij aangereikte maatregelen treffen volgens de BLHB geen doel en zijn vooral een uiting van wensdenken. Het instrument pacht moet breder gezien worden dan alleen de positie van jonge boeren en het stimuleren van duurzaam bodembeheer.

Gezien de landbouwvisie van de minister van Landbouw was de verwachting dat het nieuwe pachtbeleid in het teken zou staan van het dichterbij brengen van het ideaal: de kringlooplandbouw. Een meer integrale benadering, met aandacht voor klimaat- en bodemdoelen en ook het versterken van de landbouwstructuur zou goed denkbaar geweest zijn. Pacht raakt vele andere dossiers zoals mest, stikstof en de mogelijkheden van samenwerking tussen ondernemers om kringlopen te sluiten. De pachtbrief van maart 2019 deed die integrale aanpak vermoeden, maar kennelijk ten onrechte.

Uit de oppervlakkigheid en het simplisme over de doelen, de maatregelen en de voorstellen in de LNV-notitie blijkt dat de complexiteit van het pachtdossier het ministerie van LNV ontgaat. LTO, NAJK en BLHB hebben medio 2019 input geleverd, maar dit heeft niet tot de gewenste inhoudelijke verdieping op het ministerie geleid.

Pacht als instrument 

De minister wil dat er prikkels in het systeem worden gebracht die leiden tot duurzaam bodembeheer. Daarbij stelt zij dat de verpachter de mogelijkheid moet krijgen tot het stellen van duurzaamheidseisen. In de praktijk betekent dit dat de verpachter zich vergaand met de bedrijfsvoering van de pachter kan bemoeien en dat er eisen worden gesteld die een inbreuk maken op het huidige wettelijk recht van de pachter. Duurzaamheid wordt daarbij iets dat pachter en verpachter moeten regelen, of niet, en waarbij de overheid, als hoeder van het algemeen belang, geen rol zou hebben.

Tijdens haar ambtsperiode heeft de minister de gelegenheid voorbij laten gaan om op alle andere beleidsterreinen die raakvlakken met duurzaamheid hebben, zoals bodem, klimaat, kringlooplandbouw, mest, stikstof etc. vorderingen te maken. Er is geen concrete wet- en regelgeving gerealiseerd. Als zij dit wel had gedaan dan was dit integraal en generiek voor alle gronden en agrariërs van toepassing geweest. Het kader voor alle grondgebruikstitels zou hetzelfde zijn geweest. Dat wordt nu verlaten.

De pachtwet is een instrument om het grondgebruik te regelen en niet om de beleidsdoelen zoals bodem, klimaat etc. te regelen. Dit moet in de afzonderlijke dossiers worden opgelost.

Jonge boer

De BLHB is er voorstander van om het toetreden van jonge boeren in de sector te stimuleren en hun positie te versterken. Mede door het feit dat het opvolgingspercentage in Nederland laag is, en de agrarische sector vergrijst, is de aandacht voor het stimuleren van instroom van jonge ondernemers belangrijk. 

Pacht kan een uitstekend middel zijn om jonge boeren, die niet het vermogen bezitten om grond in eigendom te verwerven, van dit productiemiddel te voorzien. Het kan zeker ook een belangrijke rol spelen bij de bedrijfsopvolging. De structuur van de nieuwe pachtwetgeving alleen is niet voldoende. Volgens de minister zou dit moeten gebeuren door jonge boeren vaker toegang tot grond via langlopende contracten te geven. De vraag is dan ook of dit voldoende is voor jonge boeren om toe te treden tot de sector. In de LNV-notitie wordt de verwachting uitgesproken dat dit het geval is. 

De pachtprijs speelt voor jonge boeren een rol. De overspannen grondmarkt moet volgens LNV haar werk doen, omdat de pachtprijs voor langlopende overeenkomsten vrij is. Dit gaat betekenen dat de jonge boer vaak achter het net gaat vissen, omdat hij onvoldoende middelen heeft het concurrerende bod te doen. 

Voor het toegang geven aan jonge boeren zou het beter zijn dat de verpachter, die langdurig verpacht aan een jonge boer onder bijvoorbeeld de veertig jaar, een substantieel lagere aanslag op basis van de vermogensrendementsheffing tegemoet kan zien. Een dergelijke maatregel kan dan betaald worden vanuit de tweede zuil van het GLB in het kader van het leefbaar houden van het platteland. 

Pachtprijs vrij

Kortlopende pacht wordt in het LNV-voorstel ontmoedigd door de pachtprijs voor de overeenkomsten in te perken. De pachtprijs voor langlopende overeenkomsten, volgens de minister langer dan zes jaar, wordt vrijgemaakt. 

De minister heeft het volste vertrouwen dat het mechanisme van een volledige vrije marktwerking voor de pachtprijs gaat functioneren. De minister is vergeten dat volledige marktwerking vaak tot ongewenste effecten leidt zoals in 2007 toen volledige marktwerking tot een economische crisis leidde.

De minister heeft daarmee het voorstel van de verpachters (FPG) overgenomen. De FPG gaf aan dat de marktwerking wel meeviel omdat er altijd een prijstoetsing mogelijk was. Ontevreden pachters kunnen na het afsluiten van een pachtovereenkomst bij de rechter of grondkamer om een prijstoets vragen. Het idee achter de voorgestelde correctieve toets zou dan zijn dat het verpachters weerhoudt om te hoge prijzen te vragen. Dit zal in de praktijk niet werken, omdat deze toets uitgaat van een gemiddelde. Om deze gemiddelde pachtprijs te bepalen moeten er data zijn. Die data zijn er niet. En deze komen er ook niet, omdat een prijsvergelijking van dezelfde percelen, dezelfde voorwaarden in de pachtovereenkomst, de lengte van de overeenkomst in de praktijk niet mogelijk zal zijn. De overeenkomsten zullen onvergelijkbaar zijn. Het onderwerp prijstoets is in het Spelderholtoverleg ruim behandeld en niet zonder reden weer verdwenen. Het is vreemd dat de LNV-notitie ervan uitgaat dat er een Spelderholt-akkoord was, terwijl hier nooit sprake van is geweest. Is de minister eenzijdig beïnvloed?

Vervolg

De BLHB heeft haar kritiek op de LNV-notitie verwoord. Het ministerie en dus de minister is op de hoogte van de kritiek. De BLHB zal haar ongenoegen over de uitwerking van de minister ook naar de Kamercommissie LNV verwoorden.