De inzet op de stikstofrechten

Stikstofrechten zijn geld waard en dit trekt de aandacht. Deze rechten staan vaak op naam van de pachter, maar de verpachter zal ook nu graag in de opbrengsten van deze rechten mee willen delen. De kans daarop is vanuit de ervaringen met de fosfaatrechten groot. 

Stikstofrechten algemeen

Stikstofrechten zijn voor de uitoefening van een veehouderijbedrijf nodig. In de natuurbeschermingswetvergunning is het aantal kg ammoniak vastgelegd. Het dichtstbijzijnde Natura 2000-gebied bepaalt de depositieruimte voor de veehouder en het aantal stuks vee dat hij mag houden. De afstand, ligging en de aanwezigheid van en de gevoeligheid van de desbetreffende habitat zijn bepalende factoren voor de hoeveelheid aan rechten.

De spelregels en het verhandelen van deze rechten worden door de provincies bepaald. Binnen een gebied mag de depositie niet boven een bepaalde waarde komen. Wanneer een initiatiefnemer binnen dat gebied wil uitbreiden, kan dit uitstoot van depositie veroorzaken en dit moet worden gecompenseerd. Dit kan door een ander bedrijf binnen dit gebied op te kopen, het zogenaamde extern salderen. Ook leasen van de stikstofrechten is mogelijk.

In vrijwel alle gevallen staat de NB-vergunning (Natuurbeschermingswetvergunning) op naam van de ondernemer, de veehouder, en heeft hij inspanningen geleverd om deze vergunning te verkrijgen en zijn investeringen gedaan om het bedrijf te kunnen exploiteren. 

Geld en waarde rechten

Zodra rechten verhandelbaar worden krijgen zij een waarde. Voorbeelden zijn fosfaatrechten, melk- en suikerquota en betalingsrechten. Dit betekent geld en dan wordt het voor betrokkenen interessant en aantrekkelijk om mee te denken. Dit geldt ook voor de situaties wanneer er sprake is van pacht.

Door uitspraken in het verleden over de verschillende quota zullen verpachters ook bij de stikstofrechten nagaan of zij als belanghebbenden kunnen worden aangemerkt en aanspraak op de rechten kunnen maken. Allerlei vragen zijn dan aan de orde: is er sprake van hoevepacht, losse gebouwen, pacht losse grond, de pachtvorm, van wie zijn de rechten, kan de veehouder de rechten zonder toestemming verhandelen en zelfs specifieke voorschriften in de vergunning kunnen een rol spelen.

Productie- en vermogensrechten

Veel juristen zijn van mening dat de stikstofrechten als vermogensrechten kunnen worden gekwalificeerd. De motivatie is dat het overdraagbare rechten zijn die ertoe strekken de rechthebbenden een stoffelijk voordeel te verschaffen. Deze rechten zijn voor de exploitatie van het bedrijf nodig, zonder deze rechten is het houden van dieren niet mogelijk. Door deze aanname worden de stikstofrechten productierechten.

Inzet verpachter en non-argumenten

De inzet van de verpachter zal zijn dat hij er belang bij heeft om de stikstofrechten in stand te houden, omdat na het einde van de pachtovereenkomst de exploitatie van het bedrijf niet meer mogelijk zou zijn. De vraag is of dit reëel is en in de praktijk echt aan de orde is. In bijna alle gevallen zal net als bij de fosfaatrechten de verpachter de rechten gaan verzilveren of de vergoeding over de stikstofrechten incasseren. De rechten worden niet voor de nieuwe pachter beschikbaar gesteld.

De aanspraak van de verpachter is ook aanvechtbaar omdat in bijna alle gevallen de vergunning op naam van de veehouder staat. De veehouder heeft ervoor gezorgd dat deze vergunning tot stand is gekomen en heeft daarvoor de nodige investeringen uitgevoerd. Dit beperkt zich niet tot het verkrijgen van de vergunning, hij heeft ook investeringen gedaan in dieren, machines, gebouwen, hij heeft aanpassingen in de gebouwen uitgevoerd en ondernemersrisico gelopen. 

Vergelijking fosfaatquotum

In 2019 heeft het Pachthof een uitspraak gedaan over de fosfaatrechten. In deze uitspraak oordeelde het Pachthof dat de verpachter aanspraak kan maken als er tussen verpachter en pachter op 2 juli 2019 een reguliere of geliberaliseerde overeenkomst met tenminste 15 ha bestond die bij het aangaan 12 jaar of langer duurt en/of bij een hoevepacht of pacht van een gebouw dat specifiek voor de melkveehouderij is ingericht.

Aan deze uitspraak lag ten grondslag dat het gepachte door het verlies van het fosfaatquotum minder goed was te exploiteren en daardoor een vermogensverlies optrad. Verder was deze uitspraak gemotiveerd door het principe redelijkheid en billijkheid en met dit principe kan zonder steekhoudende argumenten elke uitspraak worden gerechtvaardigd.

Deze uitspraak was gebaseerd op een individueel geval waarbij het aantoonbaar was dat de verpachter geen vermogensverlies had. De verpachter had geen enkele intentie om de pachthoeve opnieuw (regulier) te verpachten; hij koos al voordat de uitspraak werd gedaan voor het uitponden van het bedrijf. De gronden werden voor een hogere waarde dan de vrije verkeerswaarde verkocht, en dit gold ook voor de opstallen. De verpachter heeft dus alle voordelen in zijn zak gestoken. In deze uitspraak was er nog een opmerkelijk punt. De pachter had zonder hulp van de verpachter in het melkquotum geïnvesteerd en het Pachthof dat dit niet relevant is om de verdeling ten gunste van de pachter bij te stellen.

Na deze uitspraak zijn diverse bedrijven, pachthoeves en pachtland, gestaakt en hebben verpachters op basis van de uitspraak in 2019 een vergoeding of fosfaatrechten geïncasseerd. Er zijn nog geen voorbeelden bekend dat de verpachter deze gronden of de pachthoeve opnieuw in (reguliere) pacht heeft uitgegeven en de vergoeding en/of de fosfaatrechten voor de nieuwe pachter ter beschikking heeft gesteld.

Aanspraak stikstofrechten

In veel gevallen staat de NB-vergunning op naam van de pachter. De verpachter voelt zich door de uitspraak van het pachthof over het fosfaatquotum gesterkt en zal ook op deze NB-vergunning aanspraak gaan maken. Ook hier zal de verpachter inzetten op het standpunt dat de stikstofrechten op de gebouwen en/of grond liggen en bij het einde van de pachtovereenkomst de pachter deze rechten naar de verpachter overdraagt. 

Terwijl de pachter door zijn bedrijfsvoering en ondernemerschap de NB-vergunning tot stand heeft gebracht. Hij heeft daarvoor actief ingezet en geïnvesteerd. De verpachter houdt zich slechts bezig met passief vermogensbeheer.

De ervaring leert dat de wetgever over de stikstofrechten niets gaat regelen en dat is kwalijk. Dit zagen wij immers in het verleden bij alle discussies over pacht en productierechten. De rechtspraak zal de uitvoering weer gaan bepalen.

De ervaring leert dat bij dergelijke procedures de feiten niet doorslaggevend zijn. Onder redelijkheid en billijkheid wordt een leidraad ontwikkeld die niet altijd gedragen wordt.

De BLHB zal zich ervoor inzetten dat onvolkomenheden worden voorkomen en tot rechtspraak wordt gekomen die wordt gedragen.